Волонтерлік барлығына қол жетімді болуы керек

Инклюзивті волонтерлік – бұл физикалық, психологиялық, әлеуметтік немесе басқа да ерекшеліктеріне қарамастан барлық адамдар үшін қатысуға тең қол жетімділікті қамтамасыз етуге бағытталған волонтерлік қызметтің ерекше форматы. Дәстүрлі волонтерліктен айырмашылығы, инклюзивті жобалар мүгедектігі бар адамдардың, әртүрлі этникалық, діни және әлеуметтік топтардың өкілдерінің қажеттіліктері мен мүмкіндіктерін ескереді, бұл әркімге қоғам игілігі үшін жұмыста өз орнын табуға көмектеседі.

Қазіргі қоғамның дамуымен және адами капиталдың құндылығының артуымен волонтерлік басқаларға көмектесу ғана емес, сонымен қатар өзін – өзі жүзеге асыру, әлеуметтік бейімделу және дағдыларды дамыту мүмкіндігі екенін түсіну артады. Әр адам үшін бұл күнделікті қиындықтардан асып, өз әлеуетіне жету мүмкіндігі.

Бүгінгі сұхбатымыздың кейіпкері Диана Мурзагалиева Серикжанкызы – белсенді волонтер, халықаралық жобаның фаундері және стартаптың негізін қалаушы. Бұл керемет нәтижелердің артында 18 жастағы Диананың ұзақ жолы, орасан зор жұмыс және шабыттандыратын қалпына келу хикаясы бар.

Өзіңіз туралы айтыңыз: 

"Менің атым Диана. Астанада тұрамын. Мен  «Inclusive Academy» халықаралық жобасының және "SpeakUp" стартапының – сөйлеу қабілеті бұзылған адамдарға арналған мобильді қосымша негізін қалаушысымын, ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігі мен Ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығының қолдауымен түсірілген "Үміт әрдайым жанымызда" анимациялық фильмінің сценарийінің авторымын. Анимациялық фильмнің сценарийі менің авторлық және бейімделгіш "Жақын жерде ғажайып" деген ертегіме негізделген, сонымен қатар мен "Азап арасындағы Оазис" әңгімесінің авторымын.

Мен Семейден келдім. Бүкіл балалық шағым оңалту орталықтарында, ауруханаларда және тұрақты тексерулерде өткіздім. 7 жасқа дейін менде сөйлеу дамуының кешігуі болды. Диагноз – дизартрия, церебральды сал ауруының жеңіл түрі. Тіл мен беттің бөліктері сал болып қалды. Дәрігерлер менің ауруымның себептерінің бірі – менің туған қалам Семей маңындағы ядролық сынақтардың салдары және ластанған экология деп атады. Менің тілім маған мойынсұнбады, әр сөзімді бұрмалады. Мені ешкім, тіпті туыстарым да түсінбеді. Менің сөйлеген сөзім мені мазақ етті, балалар менімен ойнағысы келмеді және дос болғылары келмеді. Балабақшада барлық балалар ән айтатын кезде мен үндемей тұратын едім. 9 жасымда мен толығымен сөйлей бастадым. Мен өскенде ерекше балаларға көмектесемін және қоршаған орта үшін күресемін деп  өзіме уәде бердім. Бала кезімдегі орталықтағы басқа балалардың келбеті әлі де жадымда. Шынымды айтсам, басында мен олардың арасында болудан қорқатынмын, бірақ оларды жақынырақ білгеннен кейін олардың мейірімді, жанашыр екенін түсіндім. Олар бала кезімде менімен дос болды, олардың арқасында мен өзімді жалғыз сезінбедім".

Сіз өзіңіздің волонтерлік жобаңыздың негізін қалай құрдыңыз?

"Пандемия кезінде маған ерекше баланың анасы хабарласты. Баласына менің диагнозыма ұқсас диагноз қойған еді. Біраз уақыттан кейін басқа баланың анасымен кездестім, баласы аутизммен ауырды. Мен топ құрдым және қалпына келудің жеке тәжірибеммен бөлістім, сенім мен үміт бердім. Интернетте мен басқа ата-аналарды іздей бастадым және әртүрлі диагноздары бар ата-аналар топтарына қосылдым. Бұл топтарда 500-ден астам ата-ана болды. Бірде осы топтардың бірінде әйел, мүгедектігі бар балаларға балаларды қорғау күніне арналған іс-шараны ұйымдастыруға көмек керек деп жазды. Мен көмекке жауап бердім. Осы сәттен бастап мен онымен тығыз жұмыс істеймін".

Волонтерлік қызмет барысында сіз қандай қиындықтарға тап болдыңыз?

"Мен үшін өте жақын сұрақ, өйткені менің өмірімде қиындықтар аз болған жоқ. Бірақ уақыт өте келе мен өз қиындықтарымды жақсы көре бастадым және олардың мені күшейтетінің түсіндім. Мен "Inclusive Academy"жобасын алғаш бастаған кезде және біз Generation Unlimited байқауында Қазақстанның финалистері болдық. Байқау тәлімгерінен жауап болмаған сәт болды, мен ұйымдастырушыларға жүгінуді шештім. Әңгіме барысында ұйымдастырушылардың бірі жобаны менің жасыма байланысты жүзеге асыру мүмкін емес екенін айтты. Ол кезде мен 15 жаста едім. Ол менің инклюзивті тәжірибем жоқ дегенге сенді. Мен соңына дейін жетіп, мектеп оқушыларының бұдан да көп нәрсені істей алатынын дәлелдей алатыныма сендім. Волонтерді қызметші ретінде қабылдаған кездер сияқты сәттерге де тап болдым.

Мен іс-шараларда волонтер болдым, үйлестірушілер маған цензурамен және тіпті дөрекі сөздерді қолданып жүгінді. Мен іс-шараларда адамдармен қазақ тілінде сөйлескен кездерім болды, бірақ менің сөздерімде немесе сөйлеуімде қате екпін болды, адамдар маған қазақ тілінде сөйлемеуімді сұрайтын. Мен кез-келген тілде стрессте айтылуында қателер жіберемін, тіпті сөйлемдердің құрылымын шатастырамын, бірақ мен бір нәрсені ойлап, тіл бұл сөзді дұрыс айтпаған кезде болады. Мен қазірдің өзінде толық сөйлеп тұрсам да, кейде сөйлеуде бұл қателіктер әлі де бар. Әрине, мен осы сәттерде сынға тап боламын, сондықтан маған жазу ыңғайлы және оңай, саусақтарым менің ойларыммен қатар жұмыс істейді, олар менің тілімнен озып кетті. Көптеген адамдар егер сіз білмесеңіз, орыс тілінде сөйлегеніңіз жөн дейді. Есімде, орта мектепте бізге орыс тілінен жаңа мұғалім келді, мен өлеңді тақтаға шығып оқыдым, және менің сөздерімде тағы да айтылуда қателіктер болды. Ол: "Сен қазақ сыныбынан сыныпқа көштің бе?",-  деп сұрады, мен жоқ деймін, содан кейін ол: "Сен қазақ емессің, иә? Сіздің ұлтыңыз қандай?» деп жалғастырды. Осы сұрақтан кейін шынымды айтсам, мен жыладым. Мен сөйлеу кемістігі әрдайым болатынын және дәрігерлер айтқандай, мен кез-келген тілде әрқашан шетелдіктер сияқты сөйлейтінімді түсіндім. Мұндай сәттерде мен қателіктерге назар аудармауға және қуана отырып сөйлеуді жалғастыруға тырысамын, себебі волонтерлерге сыпайы және нақты сөйлеу керек екендігі әрдайым түсіндіріледі. Менің ойымша, бұл волонтер болудың тағы бір қиындығы.

2021 жылы Ұлттық волонтерлік желісі мен ЮНИСЕФ-тің Қазақстандағы өкілдігі ұйымдастыруымен өткен үш жобада волонтер болдым. Дәл осы кезеңде менің аяғыма операция жасалды. Аяғы қатты ауыратын еді, бір жерде ұзақ отырғаннан аяғым қатты ісінетін. Соған қарамастан мен өзіме үзіліс беріп, экологиялық білім беру, кәсіптік бағдар беру тақырыбында онлайн сабақтарды сәтті өткіздім және осы тақырыптар бойынша посттар жаздым. Менің Ұлттық волонтерлер желісіндегі кеңсеге келуімде қиындықтар болғаны есімде, өйткені мүгедектер арбасын қою үшін бірнеше такси дұрыс болмады. Содан кейін олардың үйлестірушілерінің бірі – Дархан кеңірек көлікке тапсырыс беріп, мені қамқорлықпен қарсы алды. Мен өзімді отбасында жүргендей сезіндім. Мен төрт қабырғаға отыра алмай қиналдым, аяғымның ауыруы апатияға айналатын, кейде бұл ауырсынудан мен тіпті түнде айқайлап оянатынмын. Бұл ең қиын сәттер болды. Ал волонтерлік мені осы қиын күндерден алшақтатты".

Сіз өмірде және волонтерлікте стереотиптерге тап болдыңыз ба?

"Өкінішке орай, иә. Мені адамдар ақымақ және тәжірибесі жоқ деп санайды. Мен бұл үшін көп жыладым. Мен құжаттарды сауатты жасасам да, ересектер бұл жұмысты мен немесе кейбір жастармен бірлесіп жасағаныма сенбейді. Волонтерлікпен айналыса бастағанда, менің ата-анам да бұл ойды қабылдамады, қарсы болды. Менің анам қоқысты сұрыптауға рұқсат бермеген жағдай болды. Мен оларға волонтерліктің керемет мүмкіндік екенін дәлелдей алдым және олар маған қоқыстарды сұрыптауға мүмкіндік берді. Әкем бұл қоқысты жинама деген сөздермен, бәрін лақтырып жіберетін сәттер болды. Мен жинап, тапсыруға дайындайтынмын. Дау-дамайлар да болды. Әкем түсінбейтін жағдайлар болды неге мен мұны істеп жатырмын. Неге мен мұны істеймін!?

"Сен қызсың ғой!" Әкем маған әрқашан мен дайындауды үйренуім керек рецепттерді жібереді, бірақ маған ұнамайды, мен тамақ пісіруді білмеймін. Қазір әкем менің қайта өңдеуімнің кедергі келтіретініне риза емес. Бірақ мен бұл кішкентай үлес біздің экологиямызға көмектесетінін дәлелдеймін".

Волонтерлермен байланыс туралы және волонтерлік сізге қалай әсер ететіні туралы бөлісіңіз:

"Волонтерлер маған түсіністікпен, бір жерде таңданыспен қарады. Мен өзім білмей, мүгедектігі бар балаларға ғана емес, көптеген адамдарға үлгі болдым. Менің мысалыммен мектеп оқушыларының көп нәрсе істей алатындығы туралы түсінік пайда болады деп жиі естимін.  Волонтерлік арқылы мен өз әлеуетімді ашып, ашық болдым. Себебі 8-сыныпқа дейін мен жабық және ұялшақ болдым. 9 жасқа дейін мен ауруға байланысты қорқыныш сезімінде болдым, өзімді бәрі сияқты емес деп санаған едім. Волонтерлік жайлылық аймағынан шығуға көмектесті және итермеледі, барлық адамдар қатыгез емес екенін және айналасына жақсылықпен бөлісу керек екенін көрсетті".

Мүгедектігі бар адамдар үшін волонтерлік қол жетімді деп ойлайсыз ба?

"Менің ойымша, мүгедектігі бар адамдар волонтерлікке аз қатысады. Бір жағынан, олар волонтерлердің көмегін қабылдауға және дағдыланған. Ал расында, әрбір мүгедектігі бар адам тәуелсіз өмір сүргісі келеді. Егерде біз мүгедектігі бар адамдарға қоғамға пайдалы қызметке қатысуға мүмкіндік берсек, менің пікірімше олар өздерін маңызды және сенімді сезінетін болады. Менің ойымша, егер мүгедектігі бар волонтерлер көбірек болса, онда инклюзиясы/мүгедектігі бар адамдармен жұмыс тиімді болар еді. Мүгедектігі жоқ, бірақ созылмалы немесе ұзаққа созылатын денсаулық мәселелері бар адамдар бар екендігін атап өткім келеді. Оларды әдетте қолдамайды, өйткені айналасындағылар әдетте олардың қиындықтары бар екенін білмейді және көбінесе ондай волонтерлер ресми мәртебе бар ма, жоқ па, басқаларға айырмашылықсыз көмектеседі.

Әрине, барлық бағыттағы волонтерлік инклюзивті болуы керек, өйткені волонтерлік барлығына қол жетімді болуы керек. Мүгедектігі бар волонтерлердің барлық бағыттарда бірдей қалай қатыстыруға болатының мен әзірше білмеймін. Қазірде егер олар негізінен онлайн волонтерлікке қатысады. 

Барлық бағыттарды инклюзивті ету үшін не істеу керектігін нақты айта алмаймын. Менің ойымша, мүгедектігі бар адамдарға олардың да волонтер болуы мүмкін екенін көрсету керек. Менің жағдайымда, мен жай ғана өзімнің мысалыммен бәрі мүмкін екенін көрсетемін!».

 Жобаларыңыз туралы толығырақ айтып беріңіз:

"Мен "Inclusive Academy" халықаралық жобасын құрдым, онда әртүрлі елдердің волонтерлері мүгедек балалар мен жасөспірімдерге маңызды әлеуметтік дағдыларды үйретеді және олардың таланттарын ашады. Ал "SpeakUp" - сөйлеу қабілеті бұзылған адамдарға арналған қосымша. Мен кішкентай кезімнен жаһандық тақырыптарға әңгімелер, ертегілер мен әңгімелер жазамын – жазу менің ойымды жеткізу тәсілі болды. "Жақын жерде ғажайып" - мүгедектігі бар балаларға және қоршаған орта мәселелеріне арналған ертегі. "Азап арасындағы Оазис" - онкологиясы бар жасөспірімдерге және олардың күн сайынғы күрестері, қорқыныштарын қалай жеңетіні және қалай өтетіні туралы ертегі. Осы күзде анам дәл осындай диагнозға тап болды және бұл оқиға маған өте жақын. Сонымен бірге бәрі жақсы болады деген сенім рухын береді және мен оған сенемін".

Диана, өз жобаларының болашағы және олардың дамуы туралы:

"Менің жоспарларым қазір Play Market-те "SpeakUp" қосымшасын іске қосу және сөйлеу қабілеті бұзылған балаларға көмектесу. Әр бала дауысының тыңдалуына мүмкіндік беру. Мультфильм арқылы мүгедектігі бар адамдарға және қоршаған ортаға ұқыпты қарауды үйреткім келеді. Мен қоғамға және мүгедектігі бар адамдарға, қоршаған ортаға кәсіби пайда әкелу үшін таңдаған мамандығыма түсуді жоспарлап отырмын. Менің білгім келетін мамандығым жоғары технологиямен, инклюзиямен және қоршаған ортамен байланысты болады".

Диананың хикаясы инклюзивті волонтерлік – бұл әркімнің өз үлесін қосуға құқығы мен мүмкіндігі бар қоғам құрудың қуатты құралы екенін көрсетеді. Бұл модель кедергілерді жоюға көмектеседі, қоғамдастықты біртұтас және төзімді етеді, барлық қатысушыларға жаңа перспективалар ашады. 

Диана мен оның отбасына денсаулық, әр мақсаттың ең жақсы жолдармен орындалуын тілейміз!

Авторы: Александра Крашинина

@alexandra.krashinina