Бірнеше ай ішінде мектеп клубы екі жүз ауыл баласын киберқауіпсіздік пен медиа сауаттылық негіздеріне қалай үйретті
«Фотосуреттеріме
геолокацияны жиі қойып, бұл арқылы Instagram-да
сіз, тұрғылықты
жеріңіз туралы көп нәрсе білуге болатындығын түсінбестен бөлісетінмін.
Осыдан кейін бұл функцияны мүлдем пайдалануды
тоқтаттым», — деп
16 жасар
Дильназ Шалабаева «QauipsizInternet» волонтерлік
жобасына қатыссқан соң алған әсерімен
бөліседі. Бойжеткен БҰҰ Балалар қоры
(ЮНИСЕФ) және Ұлттық Волонтерлер Желінің
оқушыларға киберқауіпсіздік және медиа сауаттылық
дағдыларын үйрету жөніндегі бастамасына қатысқан бір жарым мың адамның
бірі болды.
Жақында жүргізілген зерттеуге сәйкес, Қазақстандағы жасөспірімдер виртуалды кеңістікті қауіп ретінде қабылдауға бейім емес. «Әрбір екінші дерлік желідегі қауіпсіздік мәселелеріне назар аудармауын жасыратын ештеңем жоқ деп түсіндіреді», — делінген Оқу-ағарту министрлігінің көмегімен жүргізілген сауалнама нәтижелерінде. Дильназ өз тарапынан сабақ барысында мектеп оқушыларына «жеке деректеріңізді еш жерде жариялауға, интернеттегі зиянкестерге сенуге болмайды» деп жеткізуге тырысты.
«Әу бастан ақпаратты
мысалдармен растаймыз деп шештік, осылайша қызықты болып,
өз кейстеріміз туралы айтамыз», — дейді бойжеткен.
Ол құрбысының балалармен банктің
қауіпсіздік қызметі атынан оған қоңырау шалған алаяқтарға қалай сенгені туралы жеке хикаясын бөліскенін және нәтижесінде
белгілі бір ақшаны жоғалтқанын есіне алады. Сонымен қатар, сабақтың соңғы
бөлімінде топ студенттері басқа да проблемалық жағдайларды талқылап, ойдан
шығарылған Анель
мен Марат қандай қателіктер жібергенін анықтауға тырысты.
Дильназ
басқа волонтерлермен бірге топта жұмыс істеді. Ол ЮНИСЕФ-тің волонтерлік жобалары
туралы алғаш рет екі жыл бұрын білген, содан кейін — 14 жасар жасөспірім
бола тұра — ол BeKind бастамасына қатысу бұйырды. Бұл жолы ол бұл
мәселеге байыпты қарады: оның мектебінде өтетін жыл сайынғы клуб көрмесінде өзінің
волонтерлер клубымен қатар «QauipsizInternet» жобасын бірге
ұсынды. «Бастапқыда 50-ден астам адам жазылды, бұған өте қуанышты болдым! Бірақ
бағдарламаға 29 оқушы қатысып, осылайша төрт ай бойы бірге
жұмыс істедік», - дейді бойжеткен.
Осы уақыт ішінде Дильназ бастаған команда 5-11 сыныптардың екі жүзден астам оқушыларына 16 сабақ өткізе алды. Көп жағдайда сабақтар Ақмола облысының ауылдық жерлерінде тұратын оқушылар үшін онлайн форматта өтті. Үш-төрт мектеп қызбен үнемі байланыста болды.
Сабақтан кейін мұғалімдер волонтерлерге алғыс айтты,
ал оқушылар сабақта шынайы қызығушылық танытты. «Рас, балалар әртүрлі
сұрақтар қойды — «киберқауіпсіздік дегеніміз не, сіз қысқаша түсіндіре аласыз ба» дегеннен
бастап өте күрделі сұрақтарға дейін. Бірақ біз әрқашан бәріне дұрыс жауап
беруге тырыстық, адал болдық және презентациямен бөлістік, сонда олар өз-өздерін тексерсін деп", — дейді
Дильназ. Ол мектеп оқушыларын – «қауіпсіз кибер
қоғамда өмір сүруіміз үшін» – алған білімді жақын
адамдарымен бөлісуді сұрағанын есіне алады.
Демалыста бойжеткеннің өзі жобаның мазмұнымен ата-әжесін таныстырды. Сонымен қатар, Дильназ волонтерлер клубына жобаға
қатыспаған сыныптастары қызығушылық танытты: «Олар біздің не істеп
жатқанымызды түсінуге қызығушылық танытты және бұл
қызығушылық адамдарға киберқауіпсіздік пен медиа сауаттылықтың негізгі
ережелері қандай екенін және оны қалай таратуға болатынын түсіндіруге мүмкіндік
берді», – деп атап өтті қыз волонтер.
Жоба басталғанға дейін оның да желі қауіпсіздігі туралы білімінде көптеген
олқылық болды — волонтерлерге арналған семинарлар көмектесті. Негізгі
тақырыптан басқа, Дильназ семинарлар кезінде басқа да дағдыларды игерді: «Әсіресе
Владимир Алексаниннің балалармен қалай дұрыс сөйлесу керектігі туралы сабағын
есімде сақтадым. Ол бәріне барлық ақпаратты жеткізу, қызықты және ең бастысы өнегелі
болу үшін сабақты қалай жүргізу керектігін көрсетті», — дейді бойжеткен. Қыз
үшін үйлестірушілерге сөйлеу техникасына арналған тренинг те пайдалы болды.
«Өз сөзімде
қандай кемшіліктер бар екенін біліп, оларды ендігіден қайталамай одан әрі
сапалы сабақтар өткізу үшін түсіндім», — дейді Дильназ.
Мұндай сабақтар әлі де
болады, бұған күмәні жоқ.
Бойжеткен «QauipsizInternet» екінші ағымына дайындалып, жоспары туралы қызығып айтты: «Біріншіден, мектебімді толығымен қамту үшін сабақтар өткізуге басымдық беремін, екіншіден, киберқауіпсіздік
тақырыбына байланысты қандай да бір автивити дайындап, сарапшыларды шақыруым керек».
Сонымен қатар, Дильназ
ЮНИСЕФ-тің басқа волонтерлік жобалары жариялаған материалдарына сүйене отырып, басқа
тақырыптар бойынша тренингтер мен іс-шаралар өткізуге ниетті. «Осылайша, клубпен бірге
мектеп қауымдастығына жағымды әсер ете аламыз деп ойлаймын», — дейді бойжеткен. Ол оқытудың «құрдастан құрдасқа» негізделген кезде сөзсіз
артықшылықтарды көреді. «Кейде 30-40 жастан асқан мұғалімдермен жұмыс
істегеннен гөрі құрдастарым маған
бірнәрсені
түсіндіргенде көбірек түсінемін", – дейді Дильназ.
Бойжеткен волонтерлік тек канондық «қоғамға қызмет ету» ретінде ғана емес, сонымен бірге оны өзінің дамуына әсер ету мүмкіндігі деп санайтынын мойындайды. «Бұл өмірімді оқиғаларға бай, қуанышты етеді. Волонтерліктен өте көп машыққа үйрендім», – өз кәсібі туралы дейді Дильназ. Оның айтуынша, әрбір жаңа жобамен волонтерлікке деген қызығушылық күшейе түседі. «Қазір, 16 жасымда алғаш рет үйлестіруші болдым. 18-де не болады? Білмеймін, бірақ әрине, жаңа белестерге әрі қарай жете беруге тырысамын", — деп уәде береді Дильназ.
Бүгін
Дильназ мынаған да нық сенеді: ата-ана балалардың желідегі қауіпсіздігі үшін
жауап береді. 16 жасқа дейін, деп ескертеді ол, балаға желіде
көптеген қауіпке тап болуы мүмкін
екенін киберсталкинг немесе кэтфишинг мысалында түсіндіру
маңызды. «Бірақ ата-аналар
кейде мұндай проблемалар туындауы мүмкін екенін толық түсінбейтіндіктен,
«QauipsizInternet» сияқты
волонтерлер бағдарламалары
ақпараттық сауаттылықты дұрыс түсінуде өте үлкен рөл атқарады. Меніңше, мұндай жобалар қоғамымызды жақсартады», - деп қорытындылады бойжеткен.
[i] Киберсталкиң (ағылш. cyberstalking) – интернеттегі бір адамның немесе адамдар тобының
біреуді обсессивті қудалауы немесе алымсақтық жасауы.
Кәтфишиң
(ағылш. – catfishing) – адам немесе кәтфишер деп аталатын (catfish) алаяқтық
немесе алдау мақсатында әлеуметтік желіде немесе танысу сайтында жалған профиль
жасайтын онлайн алаяқтық түрі.
Анықтама
үшін:
2022
жылдан бастап ЮНИСЕФ Қазақстанда серіктестермен бірлесіп балалардың онлайн
қауіпсіздігін ілгерілету бойынша бірқатар маңызды бастамаларды іске асырып
жатыр. Осылайша, еліміздегі балалардың бар онлайн қауіп-қатерін тереңірек
түсіну үшін «Global Kids Online» халықаралық әдіснамасын пайдалана отырып,
ауқымды зерттеу жүргізіліп жатыр. Сонымен қатар, Ұлттық Волонтерлік Желімен
серіктестік аясында (https://qazvolunteer.kz/ru/about)
волонтерлер Қазақстанның 40-тан астам мектебінде оқушыларды интернеттегі
мінез-құлық негіздеріне, қауіп-қатердің әртүрлі түрлерін тануға, жеке
деректерді сақтауға және т. б. үйретеді. Халықаралық ақпараттық технологиялар
университетімен (Алматы қ.) бірлесіп ата-аналар мен мұғалімдер үшін балалардың
онлайн-қауіпсіздігі және цифрлық сауаттылығы бойынша білім беру онлайн-курсы әзірленіп
жатыр.
Орталық Фронт-офис қызметіне қатысты, Волонтер жылы туралы, жалпыұлттық жобалар туралы немесе волонтерлікке байланысты кез келген басқа мәселелер туралы сізді қызықтыратын барлық сұрақтар бойынша консультация бере алады. Қоңырау шалу, WhatsApp, Telegram мессенджерлерінде қолжетімді
оказание волонтерской помощи в подготовке к ЕНТ, обучению английскому языку, компьютерной и правовой грамотности страшеклассников средних школ в сельской местности
участие в проекте более 1000 волонтеров из числа преподавателей, студентов и др. Охват обучением не менее 1000 учащихся средних школ сельской местности в каждом регионе
Акмолинская, Алматинская, Актюбинская, Атырауская, Восточно-Казахстанская, Жамбылская, Западно-Казахстанская, Карагандинская, Кызылординская, Костанайская, Мангистауская, Павлодарская, Северо-Казахстанская, Туркестанская области
Примечание: в графе «территориальный охват» могут быть указаны только базовые центры реализации проектов, вмесет с тем проекты будут реализован во всех регионах республики.
привлечение волонтеров в сферу охраны здоровья, оказанию помощи в уходе за больными, в том числе в хосписах, онкологических диспансерах и др.
открытие 3 центров поддержки волонтеров в сфере охраны здоровья в городах Алматы, Кызылорда, и Петропавловск. Участие в проекте не менее 1000 волонтеров. Выделение не менее 68 грантов для реализации волонтерских идей в сфере здравоохранения
г. Алматы, Кызылординская и Северо-Казахстанская области
Примечание: в графе «территориальный охват» могут быть указаны только базовые центры реализации проектов, вмесет с тем проекты будут реализован во всех регионах республики.
внедрение практики наставничества волонтерами в отношении детей, находящихся в детских домах, и молодежи, детей, оказавшихся в трудной жизненной ситуации в центрах социального обслуживания системы социальной защиты населения.
создание 3 центров поддержки волонтеров в сфере наставничества в городах Нур-Султан, Шымкент, Атырау. Внедрение практики наставничества, подготовка не менее 50 персональных наставников из числа авторитетных и уважаемых граждан (волонтеров). Привлечение 1000 обученных граждан и волонтеров. Выделение и реализация не менее 68 малых грантов
города Нур-Султан, Шымкент и Атырауская область.
Примечание: в графе «территориальный охват» могут быть указаны только базовые центры реализации проектов, вмесет с тем проекты будут реализован во всех регионах республики.
защита окружающей среды, очистке рек и лесов, посадке деревьев, обучению сортировке мусора.
создание 3 центров поддержки волонтеров в сфере защиты окружающей среды, очистке рек и лесов, посадке деревьев, обучению сортировке мусора в городах.Талдыкурган, Уральск, Костанай. Вовлечение граждан в волонтерскую деятельность в сфере защиты окружающей среды и экологической безопасности, очистке рек и лесов, посадке деревьев, обучению сортировке мусора. 1000 привлеченных волонтеров. Выделение не менее 68 малых грантов.
Алматинская, Западно-Казахстанская, Костанайская области.
Примечание: в графе «территориальный охват» могут быть указаны только базовые центры реализации проектов, вмесет с тем проекты будут реализован во всех регионах республики.
привлечение волонтеров по сохранению объектов историко-культурного наследия.
создание 3 центров поддержки волонтеров для привлечения волонтеров к проектам по сохранению объектов историко-культурного наследия в городах Тараз, Караганда, Туркестан. Расширение участия граждан в реализации проектов по сохранению и развитию культурно-исторического наследия, восстановления и сохранения памятников истории, культуры и мемориальных комплексов. Привлечение 1000 граждан и волонтеров к реализации проекта. Выделение не менее 68 малых грантов.
Жамбылская, Карагандинская, Туркестанская области.
Примечание: в графе «территориальный охват» могут быть указаны только базовые центры реализации проектов, вмесет с тем проекты будут реализован во всех регионах республики.
привлечение волонтеров в дома престарелых, центры социального обслуживания системы социальной защиты населения.
создание 3 центров поддержки волонтеров в городах Алматы, Актау, Павлодар. 1000 волонтеров окажут помощь организациям социального обслуживания системы социальной защиты населения. Выделение не менее 68 грантов для реализации волонтерских идей в социальной сфере. Выпуск сборника лучших практик волонтерской деятельности в сфере социальной защиты населения.
г. Алматы, Мангистауская и Павлодарская области.
Примечание: в графе «территориальный охват» могут быть указаны только базовые центры реализации проектов, вмесет с тем проекты будут реализован во всех регионах республики.
привлечение волонтеров к проектам по поиску пропавших людей, снижению рисков бедствий и ликвидации последствий чрезвычайных ситуаций природного и техногенного характера, в том числе по поиску документов, повествующих о подвигах наших соотечественников в Великой Отечественной войне.
создание 3 центров поддержки волонтеров в сферах ЧС, работы по поиску пропавших людей, в городах Кокшетау, Актобе, Усть-Каменогорск. Расширение участия граждан и волонтерских организаций в поисковых мероприятиях, в том числе документов, повествующих о подвигах наших соотечественников в Великой Отечественной войне, защите населения от чрезвычайных ситуаций. Привлечение 1000 привлеченных волонтеров к реализации проекта. Выделение не менее 68 малых грантов.
Акмолинская, Актюбинская, Восточно-Казахстанской области.
Примечание: в графе «территориальный охват» могут быть указаны только базовые центры реализации проектов, вмесет с тем проекты будут реализован во всех регионах республики.
